Nga: Yasin Aktay
Departamenti i Mbrojtjes i SHBA së fundmi informoi Turqinë se ishte përjashtuar nga programi i prodhimit të aeroplanëve të padukshëm F-35. Ky vendim është rezultati i pritur i një mosmarrëveshjeje afatgjatë midis dy vendeve, e cila pasoi pasi Ankaraja bleu sistemin rus S-400 të mbrojtjes ajrore. Në fakt, megjithëse Turqia është anëtare e Aleancës së Atlantikut të Veriut, ajo nuk ka zotëruar ndonjë sistem të mbrojtjes ajrore për një kohë të gjatë. Kohë pas kohe, ajo u përpoq të blinte sistemin e mbrojtjes Patriot nga Shtetet e Bashkuara, në mënyrë që të mbrohej nga kërcënimet nga mjedisi.
Sidoqoftë, Uashingtoni ka hequr dorë nga shitja e sistemit të saj të mbrojtjes në Turqi, duke argumentuar se i duhet të marrë lejen e Kongresit për të shitur këto produkte ushtarake. Në të njëjtën kohë, ndërsa shitja e këtij sistemi mbrojtës dhe armëve të tjera në Turqi ishte e ndaluar, ajo iu dha vendeve të tjera që nuk janë as pjesë e NATO-s. Turqia është e vetëdijshme për rreziqet që mund të vijnë nga një privim i tillë i mundësisë për të blerë fonde të mbrojtjes ajrore. Kjo është arsyeja pse ajo u përpoq të shkonte në sistemet e mbrojtjes në disa mënyra, sepse nuk mund t’i merrte ato nga SHBA. Turqia ka zhvilluar bisedime me Francën dhe Kinën dhe të dy vendet i kanë dhënë asaj oferta më të mira dhe më të përballueshme krahasuar me sistemin Patriot të SHBA.
Në shikim të parë, heqja e Turqisë nga programi i prodhimit F-35 mund të duket si një lajm i keq, por nëse kujtojmë arritjet e industrisë turke të mbrojtjes dhe sukseset e saj që trullosën të gjithë dhe nuk mund të mohohen më, mund të themi se këto sanksione amerikane kanë hapur mundësi të mëdha për Turqinë.
Turqia më pas zbuloi se mund të blinte një sistem mbrojtje më të përparuar rus S-400, kështu që vendosi të shkojë përpara për këtë çështje. Kjo situatë ishte fillimi i problemit midis Uashingtonit dhe Ankarasë, sepse Shtetet e Bashkuara fillimisht vendosën të mos pranonin që një shtet anëtar i NATO-s të blinte një sistem raketash nga Rusia, i cili konsiderohet si një kundërshtar i NATO-s dhe arsyeja kryesore për krijimin e kësaj aleance. Justifikimi i parë i bërë nga Shtetet e Bashkuara ishte se integrimi i këtij sistemi, i cili konsiderohet i huaj dhe armiqësor, në sistemet e NATO-s, do të përbënte një kërcënim të sigurisë për këtë aleancë. Por në realitet ky është një problem i zgjidhshëm.
Reagimi ndaj marrëveshjes për blerjen e sistemit S-400
Një problem tjetër është se Rusia i është nënshtruar sanksioneve amerikane që nga aneksimi i Krimesë, dhe këto sanksione parashikojnë një ndalim të blerjes së produkteve ushtarake ruse. Prandaj, nëse bëhet kjo marrëveshje, kjo do të thotë se Turqia ka shkelur sanksionet e SHBA. Nga ana tjetër, pas njoftimit të këtyre sanksioneve të njëanshme, Uashingtoni nuk i dha Turqisë ndonjë zgjidhje alternative në mënyrë që ajo të mund të siguronte një sistem të mbrojtjes ajrore.
Shtetet e Bashkuara po përpiqen t’i imponojnë këtë lloj marrëdhënieje Turqisë dhe ta bëjnë atë normale, por kjo është diçka që pala turke e sheh si një problem të vërtetë. Nuk ka asnjë justifikim për këmbënguljen e Uashingtonit për të vendosur problemet përpara Turqisë, e cila kërkon një zgjidhje për veten e saj, as nuk ka ndonjë justifikim për mohimin e vazhdueshëm të çdo opsioni tjetër, përveç pengimit të alternativës tashmë ekzistuese, e cila është sistemi anti-raketor Patriot.
Gjatë ditëve të fundit të mandatit të ish-Presidentit Donald Trump, u aktivizua një paketë sanksionesh kundër Turqisë, si një reagim ndaj marrëveshjes për blerjen e sistemit rus S-400. Kjo paketë, e cila konsiderohej se nuk kishte ndonjë efekt të rëndësishëm për sa i përket përmbajtjes së saj, ndaloi hyrjen e përfaqësuesve të industrisë turke të mbrojtjes në tokën amerikane. Për më tepër, sanksionet përcaktojnë që Administrata Turke e Industrisë së Mbrojtjes (SBB) të ndalohet nga të gjitha licencat e eksportit të SHBA-së ose përfitimet nga huatë dhe shërbimet e institucioneve financiare ndërkombëtare në lidhje me SHBA.
Sanksionet e SHBA kanë hapur mundësi të reja
Gjithashtu, si pjesë e këtyre sanksioneve, Shtetet e Bashkuara njoftuan se Turqia ishte hequr nga Memorandumi i Përbashkët i Mirëkuptimit në lidhje me programin e prodhimit të avionëve të famshëm të padukshëm F-35, të cilin Turqia nënshkroi në 2007. Në vitin 2006, Shtetet e Bashkuara lëshuan një Memorandum të Përbashkët të Mirëkuptimit që mbulonte tetë vende, përkatësisht Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar, Italia, Hollanda, Australia, Danimarka, Kanada dhe Norvegjia, i cili nuk përfshinte partnerë të tjerë. Sidoqoftë, Turqia u bashkua me Programin e Përbashkët të Prodhimit të Luftëtarëve F-35 si një partner prodhimi, pas nënshkrimit të një Memorandumi të Përbashkët në 2007. Si pjesë e këtij projekti, Ankaraja është zotuar të blejë 100 aeroplanë të këtij modeli.
Ankaraja u bë pronare e katër avionëve të tillë në 2008, por ata mbetën në Shtetet e Bashkuara, për të kryer programe trajnimi në të cilat morën pjesë pilotët turq. Më vonë, Turqia u bë pronare e dy avionëve të tjerë. Por pas shpërthimit të krizës për shkak të sistemit raketor rus S-400, Shtetet e Bashkuara parandaluan shpërndarjen e këtyre aeroplanëve në Turqi dhe vendosën t’i blejnë ato për nevojat e forcave të tyre ajrore si pjesë e buxhetit të mbrojtjes për vitin 2020. Turqia ka prodhuar 1,005 pjesë për këto aeroplanë të famshëm, me pjesëmarrjen e kompanive turke në këtë program të pezulluar pas shpërthimit të krizës. Më vonë u përcaktua se Uashingtoni kishte gjetur furnitorë të tjerë.
Në shikim të parë, heqja e Turqisë nga programi i prodhimit F-35 mund të duket si një lajm i keq, por nëse kujtojmë arritjet e industrisë turke të mbrojtjes dhe sukseset e saj që trullosën të gjithë dhe nuk mund të mohohen më, mund të themi se këto sanksione të SHBA i hapën Turqisë mundësi të mëdha. Në fakt, duhet të kihet parasysh se problemet me Izraelin, të cilat filluan në 2009, i dhanë një shtysë të fortë sektorit të industrisë turke të mbrojtjes, i cili më parë ishte varur nga Izraeli dhe Amerika. Turqia ka arritur sukses në këtë fushë shumë shpejt dhe është bërë një nga vendet kryesore në botë, veçanërisht në fushën e mjeteve ajrore pa pilot. Falë dronëve të prodhuar në vend, Turqia ka arritur sukses ushtarak kundër veprimtarive të Partisë së Punëtorëve të Kurdistanit, në Azerbajxhan, Libi dhe Siri dhe mbi të gjitha në territorin e saj.
Një projekt me vlerë dhjetëra miliarda dollarë
Në fakt, Selcuk Bayraktar, udhëheqësi i Baykar, i cili kontribuoi në mënyrë të konsiderueshme në këto suksese, tha që përjashtimi i vendit të tij nga programi F-35 ishte një mundësi, jo një dështim. Bayraktar theksoi se kjo situatë, e cila fillimisht u konsiderua si një problem, mund të ishte e dobishme për industrinë e mbrojtjes kombëtare dhe se modelet e para të avionëve luftarakë pa pilot, të cilat po punohen aktualisht, mund të fluturojnë në qiell në 2023.
Sistemi amerikan, të cilin Turqia nuk e gjeti mundësinë për të blerë, në të vërtetë menaxhohet nga kompjuterë dhe softuerë të huaj, për të cilët turqit nuk kanë njohuri të plotë. Kjo do të thotë që ata mund të vendosin kur do të hapet zjarri dhe kështu të ndërhyjnë për të parandaluar që Turqia t’i përdorë ato në mënyrë të pavarur. Përveç kësaj, ky është një projekt me vlerë dhjetëra miliarda dollarë për një periudhë të gjatë kohore, duke pasur parasysh kostot e blerjes, operimit dhe mirëmbajtjen. Në fakt, Turqisë mund t’i duhet më shumë kohë për të zhvilluar aeroplanë me këto aftësi, por ia vlen të përpiqesh, pasi përfitimet do të jenë të shumta.
Kështu Turqia edhe një herë tregon përmes shembullit të saj se si t’i kthejë problemet në mundësi.
