Të dielën, talebanët njoftuan transferimin e pushtetit në Afganistan në pallatin presidencial në Kabul pasi morën kontrollin mbi pjesë të mëdha të vendit ndërsa presidenti afgan ishte arratisur në ekzil. Por, transferimi i pushtetit dhe rrethimi i Kabulit erdhi më shpejt nga sa kishin parashikuar agjencitë e inteligjencës amerikane, shkruan Anadolu Agency (AA).
Ndërsa mediat globale shkruan për dështimin e Perëndimit në Afganistan ndërsa presidenti i SHBA-së u gjet në një pozitë të palakmueshme, ekspertët i morën lajmet nga Kabuli disi të befasuar. Në fund të fundit, talebanët pritej të merrnin pushtetin në vend që nga shpallja e tërheqjes së trupave nga fuqitë perëndimore, veçanërisht SHBA-ja. Kjo është thënë vazhdimisht nga analistë politikë në platforma të ndryshme mediatike.
Megjithatë, administrata amerikane po përballet me kritika në vend, e akuzuar për tradhtinë e aleatëve të saj në Afganistan dhe se politika e saj e jashtme ka dështuar siç bëri në Saigon, duke u portretizuar në media si një katastrofë e PR-së, se shumë ushtarë dhe civilë afganë kanë vdekur në incidente për asgjë dhe se miliarda dollarë investime në vend kanë shkuar dëm pasi talebanët morën përsëri pushtetin, madje edhe para tërheqjes së njoftuar të trupave të fundit të huaja të mbetura.
Ndërkohë, Sekretari amerikan i Shtetit, Antony Blinken hodhi poshtë të gjitha kritikat të dielën duke fajësuar popullin afgan për nënshtrimin e shpejtë nga talebanët dhe duke pretenduar se “ata u dorëzuan pa luftuar”. Për më tepër, ai e shpalli misionin në Afganistan të suksesshëm, duke deklaruar se qëllimi kryesor i misionit ishte eliminimi i kërcënimit terrorist nga Afganistani pas sulmeve të 11 shtatorit, të cilin ata, sipas tij, e realizuan. Përkundrazi, dr. Peter Frey, kryeredaktor i televizionit shtetëror gjerman ZDF, e kundërshtoi këtë me një citim nga ish-ministri gjerman i Mbrojtjes, Peter Struck se “siguria e Gjermanisë fillon në Hindu Kush”. Perëndimi dhe Gjermania, sipas Frey, kishin dështuar në Afganistan. Pra, ndryshimi i pushtetit në Kabul përsëri paraqet një kërcënim për Perëndimin, deklaroi ai.
Nga deklaratat e mësipërme lindin dy pyetje thelbësore që meritojnë vëmendje të veçantë:
– A nuk donin Shtetet e Bashkuara fillimisht të sillnin demokracinë, lirinë dhe stabilitetin në Afganistan sesa të hakmerreshin (ekskluzivisht) për 11 Shtatorin?
– Cili është, atëherë, suksesi i operacioneve amerikane në Afganistan, pasi dhjetëra mijëra ushtarë dhe civilë kanë vdekur, kurse talebanët rimorën pushtetin? Me cilat kritere e përcakton SHBA-ja ekzistencën e talebanëve, e cila ka dalë nga lufta e gjatë edhe më e fortë si “eliminim i kërcënimit terrorist që buron nga Afganistani”?.
Në fjalimin e tij duke vlerësuar situatën në Afganistan, kryeministri britanik Boris Johnson u bëri thirrje të gjithë udhëheqësve të mos i njohin talebanët si udhëheqje legjitime të Afganistanit në mënyrë që t’ua ngushtojnë atyre hapësirën për të ekzistuar dhe vepruar. Megjithatë, kritikat erdhën shumë vonë, pasi Kina drejtpërdrejt dhe Rusia në mënyrë të tërthortë tashmë e kanë bërë këtë; siç ka bërë Turqia, e cila kishte mbrojtur dialogun me talebanët, duke bërë që presidenti turk të përballet me kritika në Perëndim. Më poshtë do të shpjegojmë se pse dialogu me talebanët tani është kritik për stabilitetin rajonal dhe mirëqenien e të gjithëve, veçanërisht të popullit afgan, rreth të cilëve sillet ose duhet të sillet diskutimi.
Talebanët janë fuqia më e madhe në Afganistan. Kjo u bë e qartë edhe një herë nga marrja e shpejtë e pushtetit fundjavën e kaluar. Lufta në Afganistan gjatë 20 viteve të fundit ka qenë e kotë, pasi situata politike është kthyer në gjendjen e parë: Talebanët e drejtuan vendin midis 1996 dhe 2001 dhe do ta drejtojnë përsëri tani. Ajo që kjo ilustron shumë mirë është se ndërhyrja e jashtme nuk sjell më shumë liri, paqe dhe demokraci në një shtet. Një shembull tjetër i përshtatshëm i kësaj është lufta e pakufizuar dhe lufta civile në Siri. Sipas teorisë politike, një vend mund të bëhet më i lirë dhe më demokratik vetëm përmes një lëvizjeje nga poshtë-lart, vlefshmëria e së cilës është vërtetuar përsëri nga realpolitika në Afganistan. Kështu, procesi i një ndryshimi të paradigmës në atë vend duhet t’i lihet popullit të tij. Nëse do të mbizotërojë një orientim politik i ndryshëm nga teokracia e bazuar në interpretimin taleban të Islamit, vetë afganët duhet ta marrin këtë në duart e tyre dhe të luftojnë për të.
Vetëm në këtë mënyrë mund të arrihet një ndryshim ideologjik i suksesshëm dhe i qëndrueshëm në vend, me kusht që ai të jetë me qëllim afatgjatë. Me një rëndësi kritike është të mos ndëshkosh popullin afgan duke ndërprerë dialogun me udhëheqjen e re afgane, siç kërkon kryeministri Johnson, por t’i mbështesim ata sepse mirëqenia e popullit afgan është ende në rrezik në çështjen e së ardhmes së vendit të tyre. Në këtë drejtim, deklarata e ministrit të Jashtëm gjerman Heiko Maas se ai tani e tutje do të ndalojë çdo ndihmë për Afganistanin është e barabartë me zhvendosjen, pasi të paktën ndihma përmes bamirësive duhet të vazhdojë të sigurojë standardin e jetesës.
Në këtë aspekt, formula politike se Kina dhe Rusia mund të zgjerojnë fuqinë e tyre në vendin i cili më parë kishte qenë nën ndikimin perëndimor gjithashtu nuk ka vlefshmëri. Për atë që ka më shumë rëndësi këtu është edhe vullneti i shumicës së afganëve jo-talebanë, të cilët janë njësoj në favor të pavarësisë së plotë pasi vendi u shkatërrua së pari nga kolonializmi britanik në shekullin e 20-të, pastaj nga sovjetikët, dhe nga 2001, imperializmi amerikan. Kështu, talebanët mirëpresin mbështetjen e Kinës për të rindërtuar vendin, e cila do t’u sjellë atyre fitime ekonomike dhe reputacionin. Përtej kësaj, ata refuzojnë çdo ndihmë ushtarake, edhe pse investimet ekonomike ka të ngjarë të krijojnë marrëdhënie po aq të forta varësie. Kjo demonstron edhe një herë se Kina është në rrugën e duhur dhe se herët identifikoi thembrën e Akilit. Në këtë pikë, është edhe më kritike të shfrytëzohet mundësia dhe përmes dialogut me udhëheqjen e re afgane ose të ashtuquajturën fuqi të butë, të ndihmojmë popullatën vendase dhe ta bëjmë jetën më të lehtë për ta në Afganistanin e ri, duke supozuar, natyrisht, se ky është qëllimi i vërtetë i Perëndimit. Njëzet vitet e fundit në Afganistan si dhe përvojat e shekullit të fundit kudo tjetër në botë kanë demonstruar se konfrontimet e hapura nuk sjellin kurrfarë dobie.
Në të njëjtën mënyrë, strategjia e Turqisë duhet të vlerësohet dhe lavdërohet. Përmes dialogut, Turqia ka vendosur qëllimin për të siguruar mirëqenien e popullit afgan dhe qytetarëve të saj në Afganistan, duke krijuar kështu stabilitet rajonal dhe duke parandaluar një valë të re refugjatësh. Sepse vetëm përmes ruajtjes së kufijve afganë, pajtimit brenda-afgan dhe integritetit, rajoni mund t’i japë lamtumirën konfliktit dhe paqëndrueshmërisë në planin afatgjatë dhe të sigurojë njëfarë prosperiteti për popullin afgan. Nëse situata përkeqësohet, Perëndimi do të ballafaqohet me 5 milionë refugjatë të tjerë që përpiqen të arrijnë në Evropë përmes Iranit dhe Turqisë. Për më tepër, talebanët shihen si një kërcënim për sigurinë dhe mirëqenien kombëtare të Perëndimit. Por, pikërisht për këtë arsye duhet të vazhdohet dialogu me udhëheqjen e re afgane, pasi kjo është mënyra e vetme për të shmangur rreziqet, pa pasur nevojë të simpatizoni talebanët. Përjashtimi i Afganistanit nga bashkësia ndërkombëtare do të dëmtojë popullin afgan dhe do të shkaktojë pakënaqësi dhe trazira të mëtejshme, të cilat mund të shfaqen në sulme terroriste kombëtare dhe ndërkombëtare, duke rezultuar në paqëndrueshmëri rajonale dhe në varësi të shtrirjes, edhe në paqëndrueshmëri globale.
Nëse Perëndimi nuk mëson nga gabimet e saj në të ardhmen, do të ketë më shumë trazira në Afganistan dhe gjetkë si rezultat i vendimeve të këqija. Prandaj, është e këshillueshme që të kërkohet dialog siç kanë bërë Kina, Rusia dhe Turqia. Në këtë kontekst, gjithashtu nuk duhet të injorohet se talebanët gjithashtu do të kenë hapësirë të kufizuar për kursin e mëparshëm ortodoks për shkak të realpolitikës sfiduese të shekullit 21. Për shembull, Suhail Shaheen, zëdhënësi i saj në Doha, ka shpallur pajtimin brenda-afgan ndërsa kohët e fundit deklaroi në TRT World se të drejtat e grave do të mbështeten në kuadër të ligjeve islame dhe se gratë do të kenë të drejtën e tyre për arsimim dhe punë, duke treguar tashmë një kurs më të moderuar. Pikërisht në këtë pikë kërkohet ndihma perëndimore, apo të paktën, mbështetja e organizatave joqeveritare për të krijuar një jetë të barabartë për gratë, në vend që të shkohet drejt konfrontimeve të vështira.
(Autori i shkrimit është ekonomist, politolog dhe jurist ekonomik i cili jeton në Gjermani. Ai është gjithashtu autor i librit të titulluar “Shahu në Mesdheun Lindor”) /AA
