Në historinë 105 vjeçare të shtetit shqiptar ai padyshim mbetet një moment i veçante. Plot 25 vjet nga sot, më 22 mars 1992, pas një sundimi 48 vjeçar, Partia Komuniste (Pavarësisht ndryshimeve të emrave të saj në vite) u detyrua të largohej nga pushteti me zgjedhje të lira. Hegjemonia thuajse gjysëm shekullore komuniste mori fund kur Partia Demokratike, e drejtuar nga Sali Berisha fitoi zgjedhjet e 22 Marsit me një shumicë absolute. Lideri i PD që e drejtonte atë për diçka më shumë se një viti u bë Presidenti i ri i vendit dhe Shqipëria kaloi nga një sistem ekonomik i cetralizuar dhe nga një shoqëri e izolimit dhe e dhunës në një shoqëri të lirë, të hapur, demokratike dhe të konkurencës së lirë. 25 vjet më pas, në një intervistë për emisionin Opinion, që do të transmetohet sot në mbrëmje, Sali Berisha rrëfen atë që ka ndodhur 25 vjet më parë. Ai flet ndër të tjera edhe për kulisat që tentuan zgjedhjen e një presidenti tjetër, raportet me Nanon dhe fitoren e PD!
INTERVISTA ZOTIT BERISHA DHENE PER EMISIONIN “OPINION” NE TV KLAN!
22 Mars 2017
PYETJE: Zoti Berisha, si e kujtoni 22 marsin e vitit 1992?
BERISHA: Si një nga ditët më të shënuara të jetës time por dhe të historisë së kombit. Ditë në të cilën, revolucioni demokratik i filluar në dhjetor të vitit 1990, kulmoi me shembjen, me votën e lirë, të diktaturës dhe sistemit komunist. Si sot, ato ditë udhëtoja nëpër Shqipëri me qindra kilometra me ndjenjën e besimit në fitore, pavarësisht se pollet tregonin të kundërtën, një poll i Galup tregonte Partinë e Punës rreth 40 pikë para PD, por dhe me një ndjenjë të jashtëzakonshme përgjegjësie, sepse ne ishim një grup politik pa eksperiencë në drejtimin e shtetit, me eksperiencë të shkurtër në politikë, dhe nga tokë e djegur, nga vendi i monizmit më ekstrem do të ndërtonim sistemin e demokracisë dhe vlerat e demokracisë. Krahas entuziazmit, kënaqësisë së fitores, rikujtoj dhe kam të freskëta Shqipërinë e atyre ditëve, një vend ku kombi i të cilit ishte derdhur në det dhe në tokë për t’u larguar, po dizintegrohej nga mjerimi. Një vend në të cilin papunësia kishte arritur mbi 80% me dekret presidencial, rezerva valutore e Shqipërisë ishte gjithsej 4 milionë dollarë, dhe se zgjebja e morri bënin kërdinë në të katër anët e vendit. Pra, një Shqipëri po lindte, dhe më kujtoheshin gjithmonë fjalët e një personaliteti të shquar që thoshte se:një Shqipëri po lindte mes dhimbjes dhe mjerimit. Megjithatë ajo përbën datën që ndau historinë. Një sistem i bazuar në antivlera u përmbys, një sistem i bazuar në vlera u rindërtua.
Në 22 mars, një grup i ri pa eksperiencë erdhi në pushtet, por dua ta theksoj, për fatin më të keq, në tërë historinë e këtij kombi, ky ishte grupi i vetëm që vinte në pushtet tërësisht dhe totalisht pa lidhje, dhe vinte kryekëput për interesa të shqiptarëve. Nëse më parë, në tërësi elitat politike na i kishin përcaktuar të tjerët, kësaj here për shkakun ndofta të vetëm dhe kryesor, izolimin gjysëmshekullor të Shqipërisë, ky grup buronte tërësisht nga tabani shqiptar.
PYETJE: Pak më herët, në vitin 1991, PD i kishte humbur zgjedhjet. Sipas mendimit tuaj, pse?
BERISHA: Sepse klika komuniste në pushtet bëri gjithçka që të mos lejonte zgjedhje të lira dhe të ndershme. PD u themelua në 11 dhjetor të vitit 1990. Ramiz Alia kishte fituar zgjedhjet për datën 10 shkurt. Pas përpjekjesh të mëdha ato u shtynë për në 31 mars ndërkohë, beteja tjetër e madhe me kultin e Enver Hoxhës dhe përmbysja e tij, i kushtoi PD-së terrorin më të egër që një opozitë mund të ketë njohur në gjithë Europën ish komuniste. Të vrarë, të burgosur, skenare makabre të Sigurimit të Shtetit vetëm e vetëm që të terrorizonin shqiptarët, t’i largonin shqiptarët nga PD, shto këtu dhe mungesën e plotë të eksperiencës elektorale.
Meqë po më pyet të rikujtoj, në 15 mars me të ndjerin Gramoz Pashko kemi qënë në Departamentin e Shtetittë të ftuar për rivendosjen e marrëdhënieve diplomatike. Pas firmosjes së aktit të rivendosjes së marrëdhënieve Robert Kimmitt, që ishte Acting Secretary of State, hapi ditën e punës duke na pritur së pari ne, përfaqësues të opozitës dhe na pyet se: çfarë po bënim për fushatën elektorale? Përgjigja ime ishte se: nuk kemi pothuajse asnjë njohuri që të bëjmë një fushatë elektorale moderne, përveç atyre që kemi përjetuar dekada dhe ndonjë elementi që kemi mësuar nga fushatat elektorale të Italisë, nëpërmjet ndjekjes së televizioneve italiane. I thashë se, ne, po bënim gjithçka për rezultatin, por nuk është se po bënim ndonjë fushatë. Natyrisht, ka disa momente të pluralizmit shqiptar. Vetëm 70 ditë pas themelimit, Ramiz Alia do të bënte në një nga sallat e pallateve të Tiranës, një aktiv kombëtar të Partisë së Punës, ku do të shpallte ideologjinë marksiste-leliniste si ideologji të partisë së tij, çka do të thoshte e papajtueshme për definicion me opozitën, ose opozita armik i brendshmëm. Të gjitha këto, së bashku, bënë që ne, në zgjedhjet e 31 marsit, të mos fitonim shumicën sasiore por fituam shumicën cilësore. E, jemi deklaruar atëherë dhe e deklarojmë edhe sot, se cila ishte shumica cilësore. Së pari, në një lagje të Tiranës, të cilën Ramiz Alia e presupozonte si bastionin e tij, aty ku ishte themeluar PPSH nga Popoviçi, një inxhinier, Frank Krroqi e mundi diktatorin. Kjo ishte një fitore për ne. Së dyti, e vërteta është se ne fituam në tërësi, pothuajse në të gjithë Shqipërinë urbane. PPSH vetëm raundin e dytë mori vetëm një deputet, Fatos Nanon. Pra, në të gjithë Shqipërinë ku ne kishim arritur të shkrinim akujt e kultit të egër të diktatorit mizor, ne fituam. Humbëm në Shqipërinë rurale, pasi terrori i ushtruar nga klika në pushtet i trembi njerëzit të votonin për ne.
PYETJE: Ndërkohë vijmë përsëri te ‘92, flitet që është folur gjatë kësaj kohe që, Nano është tërhequr nga sfida e PS për të fituar zgjedhjet e ’92, pas një takimi që ju keni patur me të në Trieste. A ëshët e vërtetë që ju keni patur një takim me të?
BERISHA: Takimi është shumë i vërtetë dhe absolutisht ai takim ka qënë politik. Në atë takim, i organizuar nën përkujdesjen miqësore dhe në distancë, siç vlerësoj unë, të socialistëve italianë, kishte një synim: jo të ndërhyej në procesin zgjedhor, por që si president të zgjidhej një person i pranuar nga të dy palët, i cili ishte një burrë i shkëlqyer, një njëri nga emigracioni. Por natyrisht, nuk mund të jepja asnjë lloj zotimi sepse e ndjeja veten, dhe sa herë më janë kërkuar angazhime paraprake, unë e kam ndjerë veten të pafuqishëm për t’i marrë ato. Aty për aty, kam thënë se unë nuk kam vërejtje për personin në fjalë për president por, problemi është se këtë do ta përcaktojë shumica që del nga zgjedhjet e 22 marsit. Janë diskutuar momente të qëndrave të ndryshme të pushtetit se si funksiononte në vendin fqinj, kam qënë kundër sepse asnjëherë nuk kam marrë përsipër të përdor në avancë besimin e të tjerëve. Kjo është e gjithë e vërteta e atij takimi.
PYETJE: Pra në takim është folur vetëm për çështjen e Presidentit?
BERISHA: Në tërësi vetëm për presidentin. Eshtë diskutuar dhe për krijimin e qëndrave të ndryshme të pushtetit por, në konceptet e mia, pushteti ndahej në pozitë – ai që votohej në shumicë dhe, opozitë – ai që ngelej në pakicë. Ky ishte koncepti në atë kohë, ky është dhe sot.
PYETJE: Ju vet, pas këtij takimi por dhe gjatë kohës së fushatës, a ishit i bindur që do të fitonit në zgjedhjet e 22 marsit?
BERISHA: I bindur isha se do të fitonim dhe në zgjedhjet e 31 marsit dhe i bindur isha se do fitonim në zgjedhjet e 22 marsit por, isha i vendosur se, nëse nuk fitonim të largohesha, të jepja dorëheqjen, sepse gjithmonë në një betejë je i detyruar të mendosh rezultatin tjetër.
PYETJE: E kishit marrë pak si sfidë personale të gjithë këtë përveçse si sfidë politike?
BERISHA: E kisha marrë vendimin, e kam thënë dhe një herë tjetër, në verën e vitit 1991. Vera e ‘91, ishte një verë jo e lehtë, një verë e vështirë, një verë në të cilën ne krijuam një qeveri në interesin më të mirë të vendit por, gradualisht e pamë se opozita po shfrytëzohej në mënyrën më të pandershme nga shumica qeverisëse. Natyisht, për atë situate, përgjegjësinë kryesore e kisha unë, edhe kolegët e mijë, por unë në radhë të parë. Ndaj dhe në mënyrë të vetvedishme, gjatë një reflektimi m’u krijua bindja dhe mora një vendim se, zgjedhjet e para të lira që do humbas, unë do të hapë rrugën politike.
PYETJE: Sipas mendimit tuaj, cila ishte arsyeja që ju nuk fituat?
BERISHA: Së pari, ne paraqitëm para shqiptarëve një program serioz. Ne bëmë një fushatë shumë intensive dhe patëm një mbështetje të fuqishme ndërkombëtare nga SHBA, por dhe nga partitë, forcat politike të qëndrës së djathtë në Europë. Meqënëse është koha e rikujtimeve, fushatën elektorale e kam hapur me nënkryetarin e Partisë Konservatore, Sir Geoffrey Pattie.Ish drejtori i Institutit Republikan dhe stafi i tij ishin permanent të pranishëm në të gjithë fushatën, me mjete logjistike që na ofruan dhe mbështetje të tjera. Në pranverë të 1991, në Paris, u mblodh Samiti i EDU, Bashkimi Demokrat Europian, ish-Presidenti i Francës, Chirac do të deklaronte në këtë Samit se, prania e Sali Berishës në samit, pra prania e opozitës nga Shqipëria, është dëshmia e arritjeve të mëdha të demokracisë në Europë. Dhe në deklaratë, në këtë Samit, u damkos Enver Hoxha si Hitleri shqiptar i Pasluftës. Patëm mbështetje nga miqtë tanë nga Belgjika, Gjermania, Austria pra, ne patëm një mbështetje të fuqishme ndërkombëtare, por mbi të gjitha, nga SHBA dhe Ambasadori Rayerson, një mik i madh i kombit shqiptar.
PYETJE: Ndihma e SHBA ishte konkrete për ju dhe decizive?
BERISHA:Ishte e një rëndësie parësore, por mendoj se decizive ishte në tërësi veprimtaria politike dhe, pastaj, elektorale e PD. Ndodhën një seri ngjarjesh, në të cilat PD dëshmoi determinizëm të plotë. Një nga aktet madhore të saj, ishte largimi nga Qeveria e Stabilitetit, në dhjetor të vitit 1991. Një debat i gjatë, një kurth televiziv që më organizuan mua asokohe, duke inkurajuar ministrat e PD në qeveri kundër meje, por atë betejë e humbën në mënyrë spektakolare. Qenë dhe një seri skandalesh që shoqëruan në grahmat e fundit qeverinë e Ramiz Alisë. Pra është komplekse. Nuk ka diskutim që mbështetja ka luajtur një rol parësor.
PYETJE: Në momentin që ju erdhët në krye të shtetit, cili ka qënë vendimi më i vështirë që ju është dashur të merrnit?
BERISHA: Njëriu që përballet me vështirësi, nuk e ka të lehtë të ndajë se cili ka qënë më i vështiri, por një nga vendimet e mia më të vështira dhe më të para, ka qënë anullimi i dekretit të Ramiz Alisë së 80%-shit. Diktatori, në mënyrë që të paralizonte vendin dhe të krijonte vërtet tokën e djegur për ne, Ramiz Alia dekretoi pagesën 80% të të gjithë punëtorëve në Shqipëri, pavarësisht nëse punonin apo jo. Me 80% të rrogës askush nuk punonte, vendi u paralizua. Dhe unë, një nga aktet e para dhe më të dhimbshme që kam ndërmarrë ishte dekretimi i heqjes së 80%-shit. Një akt tjetër, tejet i dhimbshëm, ishte terapia e shokut. Shqipëria kaloi nëpër terapinë e shokut, kur të ashtuquajturat mallra shporte, ndër të cilat ishte buka, orizi, sheqeri, pra produktet më bazë të jetës, shiteshin me çmime simbolike dhe të kontrolluara, i kaluam me një çmim 10 deri 20 herë më të madhe, vetëm e vetëm që të mund të mos rriteshin më shumë. Pra, nuk është se ishte një periudhë mirësirash, por ishte periudhë dhimbjesh, të cilat çlironin kënaqësi pas kalimit të tyre.
Ka patur vendime të tjera të shumta. Kur unë u bëra President, efektivi i Forcave të Armatosura të Shqipërisë ishte 320 mijë, një ushtri e kalbur e shtrirë në 4000 e ca pika, Shqipëria ishte totalisht një ushtri e militarizuar. Duhej demilitarizimi i Shqipërisë, demilitarizim i shoqërisë. Pra, zinxhiri i vendimeve të vështira ishte i gjatë.
PYETJE: Po vendime të rëndësishme, ndofta jo kaq të vështira por të rëndësishme?
BERISHA: Vendime të rëndësishme vitet e para kanë qënë vendimet ekonomike, liberalizimi i ekonomisë, hedhja e bazave të ekonomisë së tregut, e tëra nëpërmjet reformave shumë të dhimbshme. Hedhja e bazave të ekonomisë së tregut në vendin ku monizmi ishte më ekstrem se në çdo vend tjetër. Njerëzit sot, shumica nuk e dinë dhe të tjerët e kanë harruar, se në vitin ’89, kur Ramiz Alia shpalli se po hapej, cila ishte hapja? U dha shqiptarëve një qinjgj dhe një kec, që ti rrisnin të dy dhe, kecin t’ja kthenin kooperativës bujqësore apo fermës. Shqipëria ishte vendi më hiperkolektivist, ishte vendi me teknologjinë industriale më të falimetuar të kohës. Unë mendoj se, reformat ekonomike që ndërmorrën ne filluan t’u kthejnë shpresën shqiptarëve. Nga 204$ për frymë që ishin të ardhurat e ‘92, ato u bënë në 400 e ca $ në ‘93, në 600 e ca $ në ‘94, në 800$ në ‘95. Pra, këto ishin reformat kryesore, si dhe reformat e një administrate. Unë përmënda ushtrinë, por policia ishte dhe ajo shumë numerike. Sigurimi i Shtetit numëronte 4200 oficerë. Me një dekret u shkri totalisht. Reformat ishin vendimet e mëdha të asaj kohe. Natyrisht dhe hapja, përpjekjet për integrimin në Këshillin e Europës, më vonë në BE etj.
PYETJE: Nëse do ktheheshit pas në kohë, me këtë përvojë politike që ju keni sot, çfarë do bënit ndryshe?
BERISHA:Në fakt unë nuk kam kurrë dëshirë t’i jap orës mbrapa por, meqë ju doni, unë s’kam alternativë përveçse – ose të mos përgjigjem ose të them dy fjalë. Nëse do kthehesha pas në kohë, do kisha bërë gjithçka që skemat piramidale, edhe pasi humbëm gjyqin, ne i hodhëm në gjyq edhe në Gjykatë të Apelit dhe ata fituan gjyqin në gjykatë, por ndofta përpjekje shumë më të mëdha me parlamentin duhet të bënim që në kohën kur ne i hodhëm në gjyq dhe ato nuk kishin përmasat, ishte viti ‘94 kur i kemi hedhur në gjyq, ne t’i bllokonim me çdo kusht ato. Do kisha dashur shumë që ne….. Por duhet patur parasysh se, një elitë pa asnjë eksperiencë në tregjet financiare jo bankare, e kishte të vështirë të gjente rrugën e saktë. Përveç kësaj, për fatin më të keq, këshilltarët e huaj nuk ndihmuan në këtë rast. Përkundrazi, në mënyrë të përsëritur më kishin thënë se këto janë fenomene të ekonomive që rriten shpejt, ekzistojnë dhe në vende të tjera, në një kohë që unë nuk kisha idenë se në çfarë vendesh dhe bëja kujdesin më maksimal që, institucionet shtetërore të mos vinin paratë publike në to. Sepse kishte ndodhur në Rumani që i kishin vënë. Ky ishte një problem që, me njëknou hou tjetër duhet të ishte përballuar ndryshe.
PYETJE: Si ju duket gjëndja në Shqipëri pas 22 marsit ‘92?
BERISHA: Sot më duket më kritike se asnjëherë. Më vjen keq që detyrohem të them këtë gjë. Thuhet shpesh se shpresa vdes e fundit dhe përsëri them se, falë asaj çadre që ka një muaj në bulevard, shpresa po krijohet. Por kurrë dhe asnjë vend nuk e ka gjetur veten para zgjedhjeve në kushtet që e gjen opozita shqiptare, para një mali droge dhe miliarda euro kundër saj, për faktin e vetëm se ajo nuk pranoi që Shqipëria të zhvillohet nëpërmjet drogës, si në doktrinën e Edi Ramës, por Shqipëria shkatërrohet nëpërmjet drogës. Kurrë ndonjëherë nuk kanë qënë bandat e krimit më të lidhura me kreun e qeverisë se sa sot dhe të vendosura për të bërë ligjin elektoral. Kurrë ndonjëherë mediat nuk kanë qënë në një kontroll mizor nga kryeministri se sa sot. Asnjëherë administrata shtetërore nuk është përdorur siç po përdoret sot. Meqë jemi këtu do të të tregoj një shembull. Në vitin ‘92 para zgjedhjeve, ish Sekretari i Përgjithshëm i Ministrisë së Brendshme, bënte një seri shkrimesh shumë të egra kundër opozitës, me pseudonim. Miq të mi më treguan se kush është dhe unë nga selia shkoj drejt e në zyrë të Vladimir Hysit, ndjesë pastë se nuk jeton më. I them, zoti minister, kam ardhur sepse si institucion i depoplitizuar që jeni, Sekretari i Përgjithshëm është autor i këtyre shkrimeve përçarëse, etj. E thirri dhe e pyeti nëse ishte ai. Ai ngeli, iu mor goja por në fund tha po. Ministri e shkarkoi që në atë moment nga detyra. Kjo ka ndodhur në prag të 22 marsit. Kujto Saje qorrin, këtë ushtar të Shullazit, këtë bandit, se si e trajtoi policinë si një repart siçilist kanabist, të krahut më të inkriminuar të PS. S’ka ndodhur kurrë kjo. Ai është një njëri i cili meriton tre herë më shumë se Shullazi që të jetë brënda për ato që ka bërë. Përdhos atë institucion në atë shkallë që absolutisht se ka përdhosur njëri, që nga zgjedhjet e vitit 1991 e deri sot. Po pse? Këtë e bën me urdhër të Edi Ramës pavarësisht se ai tani e flaku si limon i shtrydhur, por ai nuk mund t’i bënte dot kurrë këto pa urdhërin e Edi Ramës.
PYETJE: Zoti Berisha një pyetje, thatë se në takimin e Triestes ju është propozuar një emër për President…
BERISHA: I ndjeri Mentor Çoku, një intelektual që ka jetuar në Romë në mërgim, me një familje shumë të mirë, me qëndrim të qartë antikomunist por natyrisht, unë kurrë nuk i kam lejuar vetes të përdor në avancë besimin e të tjerëve.
